مدیر مدرسه سفیران هدایت ابوطالب: تدوین متن‌های آموزشی با بخش‌نامه و مصوبات به سرانجام نمی‌رسد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، کیفیت متون و روش آموزش در حوزه‌های علمیه اهمیت فراوانی دارد چراکه این مراکز پرورش‌دهنده کارشناسانی است که باید بتوانند پاسخگوی مسائل اعتقادی، اخلاقی و شبهات روز جامعه باشد.

در راستای بررسی وضعیت متون و روش آموزشی در حوزه علمیه، با حجت‌الاسلام مجید سینایی مدیر مدرسه سفیران هدایت ابوطالب (ع) به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه آن را می‌خوانید:

رسا- لطفاً در ابتدا مقداری درباره تاریخچه و روند تغییر و تحول متون حوزه علمیه صحبت بفرمایید.

در طول 1400 سال گذشته به این شکل نبوده است که حوزه علمیه یک تاریخچه ثبت‌شده درباره درس‌های مصوب داشته باشد.

یکی از نقاط قوت حوزه‌های علمیه علم‌محوری بوده است یعنی هر استاد و شاگردی در هر شهر، دیار یا مسجدی یکدیگر را می‌دیدند باهم توافق می‌کردند که کتاب خاصی را مطالعه کنند، به‌عنوان‌مثال بوعلی سینا طی مسافرت خود دریکی از شهرستان‌ها سه ماه اقامت می‌کند چند نفر از طلبه‌ها اطراف او جمع می‌شدند و با ایشان به توافق می‌رسیدند که مثلاً فلسفه، فقه یا اصول را به آن‌ها درس بدهد.

درگذشته این‌گونه نبود که یک کتاب، درس و برنامه مشخص و مدونی در تمام حوزه‌های علمیه تدریس شود، از ابتدا بر اساس آزادی شاگردان و استاد دروس خود را انتخاب می‌کردند، 90 درصد متن‌هایی که درگذشته یعنی 50 سال پیش تدریس می‌شد متن‌های درسی نبود یعنی اگر استاد در فلان موضوع علمی نظرات خود را در کتابی نوشته بود استادان دیگر این کتاب را بررسی کرده و اگر مناسب می‌دیدند برای انتقال به حوزویان انتخاب می‌کردند، اما این‌گونه نبود که کتاب درسی باشند، به‌عنوان‌ مثال کتاب رسایل، معالم و کفایه کتاب درسی نبودند این موارد نظرات اصولی، فقهی و علمی علما بوده است که دیگر طلاب و استادان این کتاب‌ها می‌دیدند هرکدام را که می‌پسندیدند آن را به‌عنوان متن درسی انتخاب کرده و آموزش می‌دادند بنابراین یک حالت دانشگاهی مصوب به شکل امروزی نبوده است.

این‌یک شیوه بسیار پیشرفته‌ای است که یک استاد نظرات خود را نوشته بعد استاد دیگری متن را می‌دید و نسبت به آن نظر می‌داد، اگر آن آقا در نظرات خود 60 درصد موافق و 40 درصد مخالف بود درباره آن موضوع کتاب جدید نمی‌نوشت بر همان متن حاشیه می‌زد، این تضارب آراء بسیار جدی بود، یعنی استادان بزرگ یک فن به مقالات و نوشته‌های یکدیگر نقد وارد می‌کردند بعد طلبه متن، نقد و پاسخ نقد را می‌دید و طلاب از همان ابتدا محقق و اهل بحث بار می‌آمدند، این شیوه بسیار پیشرفته و سطح بالایی بود.

اما 25 سال پیش برخی تشخیص دادند که در حوزه‌های علمیه قم و جاهای دیگر کتاب‌های درسی تألیف کرده و متن را تغییر بدهند تا برخی ایراداتی که در متن‌های قبلی بوده است برطرف شود که طلاب متن‌ها را در سه‌پایه مبتدی، متوسط و عالی بخوانند که در ابتدای مسیر و در شروع کار است.

رسا- امروزه حوزه علمیه در تحول متون درسی طلاب باید دست به چه اقداماتی بزند؟

این مهم نیست که ما فقط متن‌های قدیم را برداریم، به‌عنوان‌مثال الآن بسیاری از متن‌های قبلی را برمی‌دارند و متنی را به میان می‌آورند که به‌مراتب ضعیف‌تر از متن قبلی است یعنی اگر متن قبلی یک ایراد داشت متن جدید 10 تا ایراد دارد.

متأسفانه امروز در حوزه‌های علمیه شاید در 80 درصد موارد متون بعدی که وارد آن شده به‌مراتب ضعیف‌تر از متون قبلی بوده است، یعنی متن قبلی در متن و محتوا فاخر بوده است اما متن‌های بعدی در ادبیات نوشتاری ضعیف و بدون محتوای غنی است، افزون بر این باوجوداینکه قرار بود درس‌ها کوتاه شود اما سه برابر شده است و یک حجم سنگینی از دروس را به طلبه تحمیل کرده است، بنابراین کارهای شتاب‌زده و باعجله متون امروز نه‌تنها نقاط قوت متون قبلی را ندارد بلکه ضعف‌هایی را هم دارد که هرروز مشکلی بر مشکلات درسی طلاب اضافه می‌کند.

مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه تقریباً در هیچ موردی از متون نتوانسته است یک جایگزین بهتر ارائه دهد، منطق مرحوم مظفر که 50 یا 60 سال پیش نوشته‌شده یا دو کتاب تألیف شده از سوی حضرت آیت‌الله سبحانی که از کتاب‌های خوب حوزه علمیه است جزء کارهای شخصی بوده است و به مرکز مدیریت ارتباطی ندارد، بنابراین به نظر می‌رسد که مرکز مدیریت تا امروز نتوانسته است یک متن خوب را تألیف کرده و ارائه دهد اگرچه کار سختی است اما باید انجام شود.

رسا - به نظر شما موانع تغییر و تحول در متون آموزشی حوزه چیست؟

مانع اصلی یکی کسانی هستند که در رأس هرم قرار گرفتند گاهی شخصی مدیر اجرایی قوی است اما سواد متنی و علمی بالایی را ندارد، روی کره زمین کمتر پیش می‌آید که کسی خود هم مدیر اجرایی قوی و هم دانشمند و عالم باشد معمولاً افراد یا دانشمند هستند در کارهای اجرایی دخالت ندارند یا کار اجرایی می‌کنند و سواد ندارند.

متأسفانه امروز تدوین متن‌های آموزشی بیشتر از طریق دستورالعمل و بخش‌نامه و مصوبات انجام می‌شود، کسانی که عالم هستند و کارهای تحقیقی کردند زمام امور را در دست ندارند و کسانی هم که زمام امور در دست آنها است سواد ندارند، یعنی در دوره کوتاه سه‌ماهه می‌خواهند متن درسی سال بعد را آماده کرده و با شتاب‌زدگی کار را بیرون دهند، در حالکیه همین شتاب‌زدگی کار را نابود می‌کند.

به‌طورقطع درزمینهٔ اصول و فقه متن‌های ما نسبت به‌روز ناکارآمد است کتاب‌هایی مثل کفایه، رسایل، مکاسب که حدود 300 یا 400 سال در حوزه‌های علمیه کار خوب انجام داده است برای 200 سال پیش بهترین کتاب و کارآمد بوده است و الآن ناکارآمد هستند، و مشکل و مسأله اینجا است که اگر این کتاب‌ها را برداریم بهترین از این جایگزینی نداریم که قرار دهیم، امروز این مشکل نظام آموزشی امروز ما را تهدید می‌کند.

رسا - نقاط ضعف روش آموزش در حوزه را بیان کنید؟ حضرت‌عالی چه راهکاری را پیشنهاد می‌دهید؟

ما فکر کردیم همه آنچه در سنت بوده غلط است بنابراین شیوه آموزشی مدرن را که کاملاً برگرفته از دانشگاه و نظام آموزشی غرب است را جایگزین آن کردیم، این نظام آموزشی معضلات جدی درزمینهٔ تزکیه و تهذیب نفس دارد چراکه اصلاً تزکیه محور نیست و تمام معیار تشخیص خوب و بد یک طلبه را به نمره او وابسته می‌کند و عاملی برای رواج تقلب می‌شود، به سبک آموزش غربی برای طلبه‌ای که 15 سال در پایه‌های مختلف درس‌خوانده مراقب قرار داده می‌شود که تقلب نکند، این سیستم آموزشی تقلیدی از دانشگاه نان‌وآب وزندگی طلبه را به نمره او گره می‌زند که اگر  نمره نیاورد از زندگی ساقط می‌شود، چنین شیوه و روش غلط ناخودآگاه شخص را به سمت‌وسوی تقلب سوق می‌دهد تا زندگی خود را از دست ندهد.

امروز نظام آموزش‌وپرورش حوزه‌های علمیه به سمت و سویی می‌رود که همه آنچه را که داشته است از دست بدهد به این دلیل که ما برای برطرف کردن ضعف حتی نقاط قوت سنتی خود را بدون بررسی از بین بردیم و بدون توجه به این مسئله رفتیم سیستم بیمار، مریض و سم‌دار را از غرب برداشته به حوزه علمیه وارد کردیم این کار اشتباهی بود که آسیب زیادی به حوزه‌های علمیه وارد می‌کند.

رسا - نقاط مثبت مراکز علمی غیر حوزوی در دو ساحت متن و روش را بیان فرمایید؟

هنوز هم هستند علمایی که در گوشه و کنار خود شیوه‌های زیبا و درستی دارند، به‌عنوان‌مثال کلاس‌های درس تهران رهبر معظم انقلاب تحقیق محور، پژوهش محور و نسبت به درس خارج‌ سایر علما مدرن است درحالی‌که به‌صورت شیوه فراگیر مصوب یا سازمان‌یافته نیست، این موارد هم سیستم یا نظام حاکم بر آموزش‌وپرورش حوزوی نیست یک نفر خودش به‌صورت فردی این‌گونه کار می‌کند، یعنی عالمی با دریافت و تجربیات خود کرسی درس و کلاس‌هایش این‌گونه اعمال می‌کند.

رسا - اگر امکان دارد به پیامدهای ضعف متون و روش‌ها در حوزه هم اشاره‌ کنید؟

تمام اصالت یک سیستم آموزشی به متن آن بستگی دارد، به‌طورقطع متن یک‌سوم محور اصلی سیستم آموزشی است که اگر حوزه‌های علمیه به امر متن، نوع آموزش و تدریس توجه نکنند کل نظام آموزشی تخریب می‌شود.

رسا - عدم تناسب دروس حوزوی با نقش‌های فرهنگی و اجتماعی حوزویان چه خطری را متوجه اصل حوزه می‌کند؟

یکی از مواردی که اخیراً رهبر معظم انقلاب به لحاظ فنی بر آن تأکید داشتند صنعت دانش‌بنیان بود، به‌عنوان‌مثال اگر در زمینه‌های صنعتی مثل پتروشیمی، هوافضا و فیزیک و سایر موارد بین دانشگاه‌ها و کارخانه‌ها و صنعت‌گران اختلاف و گسست ایجاد شود بخش سخت‌افزاری ما نابود می‌شود، رهبر معظم انقلاب این را تشخیص داده و دستور دادند که این گسست و اختلاف برطرف شود که البته در ابتدای راه است.

اما در بخش نرم‌افزاری یعنی مدیریت اسلامی، هنر اسلامی، فرهنگ اسلامی، لباس اسلامی، سیاست اسلامی و مواردی از این قبیل باید در حوزه‌های علمیه به شکل دانش‌بنیان هرروز، هرماه، هر هفته‌ و هرسال دکترین و تزهای متعدد با استفاده از منابع دینی همچون قرآن، عترت و عقل سنت و عقل ارائه شود، در این موارد گفتگو و آزاداندیشی شده و بین بخشی که کار علمی می‌کند با قسمتی که کار اجرایی می‌کند تقریباً هرروز ارتباط باشد، که اگر چنین نباشد نرم‌افزارهای مدیریتی کشورمان در زمینه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی نابود می‌شود و مجبوریم آنچه را نیاز داریم از غرب گرفته و استفاده کنیم، بنابراین اسم کشور اسلامی اما شیوه اجرا و مدیریت آن غربی می‌شود و درنهایت ما به اهدافی که برای آن انقلاب کردیم نخواهیم رسید.

رسا - در پایان اگر صحبت خاصی دارید بفرمایید.

به نظر من باید کسانی باشند که حوزه، علم و متدولوژی آموزشی را خوب بشناسند، چراکه آموزش خود یک متدولوژی دارد، ممکن است کسی بهترین عالم ریاضی باشد اما نتواند ریاضی را خوب تدریس کند بین کسی که ریاضی را بلد است و کسی که می‌تواند ریاضی را خوب آموزش دهد تفاوت است، بنابراین کسانی که متن‌های آموزشی را طراحی می‌کنند باید هم از عمق علمی بهره‌مند باشند و هم متدولوژی آموزشی را خوب بلد باشند که بدانند فلان متن چگونه باید تدریس شود.

متأسفانه در این زمینه کار نشده بسیار عجله‌ای کسی را پیدا می‌کنند و به او پولی می‌دهند تا سریع کتابی را برای سال تحصیلی جدید تألیف کند، درپی آن یک ایراد برطرف شده و صد ایراد دیگر در کنار آن پیدا می‌شود به‌این‌علت که طرف یا عمق علمی نداشته است یا عمق علمی داشته اما متدولوژی آموزشی را بلد نبوده است.