گزارش جلسه تفسیر شیخ عباس اخوان در حوزه ابوطالب(س) - 9 خرداد 95

جلسه هفتگی تفسیر حجت الاسلام حاج شیخ عباس اخوان در حوزه علمیه حضرت ابوطالب(س) برگزار گردید.

در این جلسه که اختصاص به تفسیر سوره الرحمن داشت، توضیح و تفسیری پیرامون معنای «بسم الله الرحمن الرحیم» ارائه گردید.

حجت الاسلام اخوان در ابتدای بیانات خود، ایراد داشت: آن چه که در تفسیر قران متداول است و گفته می شود صرفا یک سری احتمالاتی است که درباره آیات و سُوَر گفته می شود. یعنی بر حسب افاده معانی و مفاهیم، احتمالاتی پیرامون آیه گفته می شود.

شیخ عباس اخوان ادامه داد: اما این که واقعیت این آیات و سور و این قران الهی چیست و مقصود الهی چه بوده است، این نحوه دانش صرفا نزد ائمه است. اما باید توجه داشت همین معانی احتمالی و بیان عبارات هم برکات زیاد و متعدد به همراه دارد.

وی در ادامه گفت: اما مطلب دیگر این که تمام سور قرآن بسمله(بسم الله الرحمن الرحیم) در صدر آن ها هست. البته غیر از سوره توبه که درباره آن و شیوه قرائات و مباحث پیرامون بسم الله آن، بحث بسیار است.

حجت الاسلام با اشاره به مباحث ادبیات عرب گفت: خب، جار و مجروری که در بسم الله است، مانند هر جارورمجروری نیاز به متعلق دارد. یعنی یک چیزی که معنای آن متعلق را به مجرورش بکشد. مثلا اینکه میگوییم "به نام خدا"، خب یعنی چی؟ به نام خدا که چه؟ پس متعلقی می خواهد. ما آن قدر این کلمه(بسم الله الرحمن الرحیم) را تکرار کرده ایم که فکر می کنیم معنای کاملی را می گوییم در حالی که این نیاز به متعلقی دارد.

وی ادامه داد: بله! در علوم نحوی برای بسم الله متعلقی ثابت است که در کلام محذوف است. حالا در این جا اختلافی است؛ بعضی می گویند متعلقش آغاز کردن و شروع نمودن است.

شیخ عباس اخوان افزود: در روایات و لسان دینی ما وارد شده است که هر کاری را با بسم الله الرحمن الرحیم باید آغاز کنیم. یعنی هر کاری که می خواهیم انجام بدهیم با بسم الله شروع کنیم. در این مواقع، می توان گفت هر "بسم الله" ای یک جور متعلق دارد. یعنی متناسب با هر فعلی، متعلق بسم الله متناسب با آن فعل می شود. درست است که افعال و اعمال هم نوعی آغازیدن در معنای خود دارد، اما اغازیدن آن ها با هم متفاوت است.

ایشان با اشاره به معنای عرفی بسم الله ادامه داد: در عرف هم هر کس متناسب با هر فعلی، بسم الله را متناسب با آن استعمال می کند. در واقع بر همین اساس است که برخی آقایانِ مفسرین می گویند متعلق بسم الله ابتدای سور، همان سوره است. یعنی کل آن سوره متعلق بسم الله است و بنا بر همین می گویند بسم اللهِ هر سوره، با سوره بعد متفاوت است.

حجت الاسلام اخوان بیان داشت: اما درباره خود "باء جاره" هم بحث زیادی است. گفته اند که اصل با جاره برای الصاق بود. یعنی برای متعدی کردن فعل لازمی که نمی تواند متعدی شود، از این با استفاده شده است. این باء نقش چسبی را دارد که مفعول را به فعل چسبانده است.

وی ادامه داد: خب در هر جایی این الصاق معنای خاص خودش را دارد. یک جا معنای سببیت دارد، یک جا برای معیت، و همینطور. اما در اصل با برای تعدیه معنای فعل، به کلمه است.

وی با بیان حدیثی از امیرالمونین گریزی به مباحث معرفتی زد و گفت: این که امیرالمونین(ع) فرموده اند که اگر بخواهم از تفسير باء بسم الله هفتاد شتر و یا هفتصد شتر را بار کنم، ناظر به همین معنای تعدیه است. در واقع همه هستی مقام تعدیه است! همه هستی مقام تعدیه است که می خواهد به الله و مقام توحید بچسبد و نیاز به یک واسطه جهت الصاق دارد. این را در فلسفه وجود ربطی می گویند.

ایشان ادامه داد: پس متعلق بسم الله احتمالا همان سوره و معانی موجود در سوره باشد. بله! آنجا که جبرئیل می گوید "اقراء" پیغمبر می گوید نمی توانم! هی می گوید و پیغمبر می گوید نمی توانم. خب، شان پیامبر که به تصریح قران از جناب جبرئیل بالاتر است. پس چه شده؟! سپس جبرئیل می گوید اقراء بسم ربک الذی .. . و پیغمبر سپس می خواند و می گوید. درد پیغمبر خدا، "بسم رب" است یعنی مقام قرائت در تحت اسم ربوبیت الهی قرار می گیرد. یعنی با نام خدا شروع کن به قرائت تا این مردم را تحت تربیت الهی بیاوری.

ایشان در پایان خاطر نشان کرد که هر چیزی در این عالم اسمی از اسماء الهی است و بیان داشت: بالاخره هر چیزی تحت یک اسم الهی قرار می گیرد. این، در حکمت اثبات شده است. کسی که به معرفت دست یافته است تمام عالم و همه چیزها را اسمی از اسما الهی می داند. در واقع عکسی از صورت الهی می داند عالم را.

همه عالم چو عکس صورت اوست /  به جز از او کسی ندارد دوست