گزارش همشهری محله منطقه 17: طلبه‌های حامی محیط زیست

صفحه کاور و صفحه همشهری محله این هفته (13 بهمن 1394) به طلاب حوزه علمیه حضرت ابوطالب علیه السلام اختصاص داشت. مدتی است که گروهی از طلاب این حوزه علمیه سمن (سازمان مردم نهاد) نوای امید سبز را با محوریت محیط زیست تشکیل داده اند و سخت کوشانه در این راستا فعالیت می کنند.

دیدن روحانیون روی منبر وعظ و خطابه یا به‌عنوان پیشنماز و امام جماعت برای ما تازگی ندارد. اما طلبه‌ها و روحانیون حوزه علمیه حضرت ابوطالب(ع)، در كنار وظایف و فعالیت‌های معمول‌شان، بیل به دست می‌گیرند و توی بوستان‌ها یا دیگر معابر عمومی محله گل و بوته می‌كارند یا بدون شرمساری و با اشتیاق راهرو و محل گذر هم‌محله‌ای‌های‌شان را آب و جارو می‌كنند.

  دیدن روحانیون روی منبر وعظ و خطابه یا به‌عنوان پیشنماز و امام جماعت برای ما تازگی ندارد. اما طلبه‌ها و روحانیون حوزه علمیه حضرت ابوطالب(ع)، در كنار وظایف و فعالیت‌های معمول‌شان، بیل به دست می‌گیرند و توی بوستان‌ها یا دیگر معابر عمومی محله گل و بوته می‌كارند یا بدون شرمساری و با اشتیاق راهرو و محل گذر هم‌محله‌ای‌های‌شان را آب و جارو می‌كنند. آنها سال گذشته سمن مردم‌نهاد «‌‌نوای امید سبز» را برای فرهنگسازی در حوزه محیط‌زیست به ثبت رسانده‌اند و در این زمینه فعالیت می‌كنند. اعضای سمن نوای امید سبز ظهر یك روز زمستانی برای كاشت نهال و پاكیزه كردن بوستان زائر گردهم جمع شدند و ما برای تهیه گزارشی به آنجا رفتیم.

اول باغبانی
عبا و عمامه‌هایی پاكیزه بر تن دارند و آراسته و مرتب هستند. با این لباس‌ها، شیار كردن باغچه‌های بوستان و جاروكشی محوطه سخت به نظر می‌رسد. طلبه‌ها همراه حجت‌الاسلام سینایی به بوستان زائر می‌آیند و همین كه از راه می‌رسند، حاج آقا سینایی می‌گوید: «‌‌بیل و جاروها را تقسیم كنید. از كاشت نهال شروع كنیم یا تمیز كردن اینجا؟» طلبه‌ها در حالی كه سربه سر هم می‌گذارند، عباهای‌شان را درمی‌آورند و روی شاخه بی‌برگ و بار نهال‌های بوستان آویزان می‌كنند. یكی از آنها می‌گوید: «‌‌اول همه جا را خوب گلی كنیم، بعد تمیز كنیم!» اداره فضای سبز شهرداری، محوطه بوستان را برای كاشت نهال آماده كرده‌اند. تعدادی نهال هم در آنجا كاشته‌اند. اعضای گروه سمن نوای سبز، درختكاری قسمت‌هایی كه باقی مانده است، برعهده گرفته‌اند. یكی از طلبه‌ها بیشتر از دیگران در باغبانی سررشته دارد و فضایی را كه باید درختكاری شود، نشان می‌دهد: «‌‌بسم‌الله بچه‌ها...» هر یك از طلبه‌ها سراغ بیل و بیلچه‌های ردیف شده در گوشه بوستان می‌روند.

نخستین تجربه
بوستان زائر چندان پررفت و آمد نیست و شاید دلیل انتخاب این فضا توسط حاج آقا سینایی به‌عنوان محل نخستین تجربه باغبانی و رفت و روب طلبه‌های جوان، همین موضوع باشد. او می‌خواهد فرهنگسازی برای اهالی و جسارت طلبه‌ها در انجام این فعالیت‌های زیست محیطی نرم و آهسته شكل بگیرد. نهال‌ها میان طلبه‌ها تقسیم می‌شود و هر یك به كاری مشغول می‌شوند. یكی با بیل، خاك نرم و خیس قطعه‌های جدول‌بندی شده را كنار می‌زند و دیگری نهال بلندی را از میان دسته نهال‌ها بیرون می‌كشد و كنار دست هم حجره‌ای‌هایش می‌آورد تا بی‌معطلی آن را بكارد. سرشان كه به كار گرم می‌شود، دیگر نگران خاك‌آلود شدن لباس و سر و روی‌شان نیستند. چند تایی از آنها بیشتر از دیگران سربه سر بقیه می‌گذارند: «‌‌سید، اگر همان‌طور كه باغبانی می‌كنی، درس بخوانی، عالم می‌شوی‌ها! ... علی آقا گمان نكنم به عمرت بیل دست گرفته باشی...» اما هیچ یك از آنها، این شوخی‌ها را به دل نمی‌گیرند و نگاه‌های صمیمانه و لبخندهایی كه بین‌شان رد و بدل می‌شود، نشان می‌دهد این شوخ‌طبعی‌ها برای‌شان تازگی ندارد.

به كمك اهالی
كسانی كه از كنار بوستان می‌گذرند، با دیدن طلبه‌ها كه با لباس روحانیت در حال باغبانی هستند، با كنجكاوی پا نگه می‌دارند و می‌پرسند: «‌‌چه خبر است؟!» حضور حاج آقا سینایی در میان طلبه‌ها تعجب آنها را دوچندان می‌كند: «‌‌حاج آقا درخت می‌كارند؟! » كاشت نهال‌ها كه داخل باغچه‌ها و حلب‌های خالی روغن‌نباتی که تمام می‌شود، نوبت به جارو زدن راهروهای موزاییك‌پوش بوستان می‌رسد. اگرچه در بوستان تازه تأسیس زائر هنوز تاب و سرسره و الاكلنگی نصب نشده، اما باز هم بچه‌های بازیگوش محله امامزاده حسن(ع) و ابوذر برای جست و‌خیز و بازی به آنجا می‌آیند. بیشترین زباله‌ای هم كه باد ملایم ظهرگاهی خش‌خش‌كنان می‌غلطاند و تا كنار تل خاك و خل باغبانی طلبه‌ها پیش می‌آورد، نایلون‌های خالی و رنگارنگ پفك و كیك و چیپس‌هایی است كه بچه‌ها در محوطه ریخته‌اند. حاج آقا سینایی با آنكه سرش به صحبت با اهالی و مسئولان حرم امامزاده حسن(ع) كه در آنجا جمع شده‌اند، گرم است، اما خودش هم گاهی لابه‌لای صحبت‌ها جارویی به دست می‌گیرد و با طلبه‌ها همراهی می‌كند. گویا اهالی از این حركت روحانیان جوان محله به شوق آمده‌اند و همانجا برای درختكاری و نظافت محله‌های‌شان در كنار اعضای سمن قرار و مدار می‌گذارند.

رسم انبیا(ع)
سراغ اعضای فعال گروه را می‌گیرم، علی ترابی را به‌عنوان رئیس هیئت‌مدیره سمن، سید محمدهادی خضری؛ رئیس هیئت مؤسس سمن، علی دقیقی؛ عضو هیئت مؤسس و بازرس سمن و رسول ضیایی‌فرد؛ عضو هیئت‌مدیره سمن را به من معرفی می‌كنند. آنها طلبه‌های سال چهارمی حوزه علمیه حضرت ابوطالب(ع) هستند. ترابی درباره دلیل و انگیزه شكل گرفتن این گروه مدافع محیط‌زیست می‌گوید: «مشكلات محیط‌زیست در صدر اولویت‌های جامعه قرار دارد و در اسلام هم به این موضوع اهمیت زیادی داده شده است. ما هم تصمیم گرفتیم احكام دین درباره حفظ محیط‌زیست را به شیوه‌های مختلف به دیگران آموزش دهیم.» خضری از روزی می‌گوید كه جرقه تشكیل سمن نوای امید سبز در میان طلبه‌های سال چهارمی حوزه علمیه حضرت ابوطالب(ع) زده شد: «‌‌یك روز در كلاس درس اخلاق، قسمتی از كتاب مفاتیح‌الحیات آیت‌الله ‌آملی بحث می‌شد كه اهمیت حفظ محیط‌زیست را مطرح كرده بود. در این كتاب آمده كه خدا به انسان‌ها امر كرده برای‌‌ آبادانی زمین تلاش كنند. این مباحثه علمی و دینی، احساس تكلیف در برابر محیط‌زیست‌مان را در ما به وجود آورد.»

با زبان دین
دقیقی كه وظیفه نظارت بر فعالیت‌های هیئت‌مدیره و برگزاری برنامه‌های سمن در چهارچوب‌های پیش‌بینی شده را برعهده دارد، منبر وعظ و خطابه روحانیون را محلی مناسب برای فرهنگسازی بر اساس روایات دینی و اسلامی می‌داند و می‌گوید: «روحانیون با توده مردم ارتباط نزدیكی دارند و از این ارتباط می‌توانند در آموزش زندگی دینی استفاده كنند.» ضیایی‌فرد معتقد است شركت روحانیان در چنین فعالیت‌های زیست‌محیطی، سبب محبوبیت بیشتر آنها در میان اهالی می‌شود و نمونه‌های عملی از دستورات دینی را به مردم معرفی می‌كنند. این طلبه‌های جوان، از زمان تأسیس سمن تاكنون، فعالیت‌های زیست‌محیطی‌شان را در اطلاع‌رسانی عمومی از طریق منبرهای سخنرانی در مساجد و مدارس و انتشار مقالات در پایگاه‌ها و رسانه‌های گروهی متمركز كرده‌اند. آنها در حوزه علمیه تفكیك زباله خشك و تر و تعبیه ظرفی مخصوص برای قراردادن كاغذهایی كه اسماء خدا روی آن نوشته شده را به شكل قانون و قاعده‌ای برای همه طلبه‌ها تعیین كرده‌اند. ضیایی‌فرد می‌گوید: «‌‌همه خانواده‌ها می‌توانند كاغذهای مزین به اسماء‌الله را به‌صورت جداگانه جمع‌آوری و به مراكز دینی و مساجد محله تحویل دهند تا احكام شرعی لازم برای بازیافت این كاغذها انجام شود.»كمبود فضای سبز در منطقه از مهم‌ترین دغدغه‌های اعضای سمن نوای امید سبز است و دوست دارند شهرداری فضاهای آزاد شده حریم راه‌آهن را به رفع این كمبود اختصاص دهند تا آنها با كمك اهالی و مسئولان آنجا را‌ آباد كنند.

برای آرامش
طلبه‌های عضو سمن كه از پرورش گل و گیاه در حجره‌های‌شان می‌گویند، تصمیم می‌گیرم به آنجا هم سری بزنم و محل تحصیل و زندگی آنها را از نزدیك ببینم. روبه‌روی كانون میثم در خیابان عبید زاكانی تابلو مسجد منیریه را پیدا می‌كنم. هرچه چشم می‌چرخانم، تابلویی كه نشان دهد حوزه علمیه هم كنار مسجد قرار گرفته، نمی‌بینم. توی زمین خالی و متروكه وسیع جلو در مسجد، كارگری غیرایرانی آتش روشن كرده و همان‌طور كه بیسكوییتی را سق می‌زند، دست‌هایش را در هرم آتش گرم می‌كند. در میدانگاهی انتهای زمین كه از ساختمان خانه مخروبه‌ای باقی مانده‌اند، چند خودرو پارك شده است. از در مسجد كه وارد می‌شوم، بنایی با معماری خاص و سنتی مقابلم می‌بینم. آرامشی كه با دیدن این ساختمان احساس می‌كنم، حس ناخوشایند حضور در فضای متروكه جلو مسجد را از ذهنم دور می‌كند. اینجا ساختمان حوزه علمیه حضرت ابوطالب(ع) است.

آموزش تخصصی طلبه‌ها
حیاطی بزرگ و پاكیزه روبه‌رویم است. گوشه حیاط و چسبیده به ساختمان شبستان مسجد، چند میز و نیمكت و گلدان‌هایی بزرگ چیده‌اند. سماور بزرگ روی میز، احساس خوشی شبیه وارد شدن به حیاط و ایوان خانه‌های قدیمی را به خاطر می‌آورد. توی این حیاط از حوض و فواره آب خبری نیست، اما گلدان‌هایی شاداب و سرسبز، به فاصله و باسلیقه در گوشه‌وكنار آن چیده شده‌اند. دیواره باغچه‌های مستطیل شكل كوچك و باریكی كه در سینه‌كش دیوارها ساخته‌اند، با سنگ مرمر سفید پوشانده شده و چند نهال نازك و نورس داخل آنها كاشته شده است. نهال گوشه حیاط با آنكه بزرگ‌تر و پر عمرتر از دیگر نهال‌ها به نظر می‌رسد، عریان است و سنگینی هوای زمستان، روی شاخ و بارش جا خوش كرده است. داخل اتاقك گوشه حیاط كه دفتر حوزه است، حجت‌الاسلام سید محمدعلی صادقی، مدیر حوزه و چند روحانی دیگر مشغول گفت‌وگو هستند. از او كه درباره برنامه‌های آنجا می‌پرسم، می‌گوید: «‌‌با توجه به نیاز علمی منطقه به مراكزی كه در حوزه مسائل دینی و اجتماعی به تربیت نیروی كارآمد بپردازد و لزوم حضور و رفت‌وآمد طلاب و مبلغان دینی در مراكز مختلف منطقه، برای تأسیس این حوزه علمیه اقدام كردیم كه با تلاش و پیگیری اهالی محله و حجت‌الاسلام سینایی در سال 1387 این امر تحقق پیدا كرد. این حوزه با نظارت مركز مدیریت حوزه‌های تخصصی تبلیغ سفیران هدایت قم و با هدف تربیت طلبه‌های متخصص در حوزه تبلیغ مسائل دینی فعالیت می‌كند.»

حجره‌های سبز
بعد از عبور از پله‌هایی كوتاه به حجره طلبه‌ها می‌رسیم. طلبه‌ها دمپایی و كفش‌های‌شان را جلو در راهرویی كه دیوارهایش با گچ تگری آبی رنگی پوشانده شده، درمی‌آورند و بدون كفش وارد حجره‌ها می‌شوند. توی آشپزخانه كوچك و دنج كنار راهرو یخچال، اجاق گاز و وسایل آشپزی مختصری قرار گرفته كه برای دم كردن استكانی چای و پخت شامی سبك كافی به نظر می‌رسد. آشپزخانه‌ای كه ناهار طلبه‌ها در آن طبخ می‌شد، در نیم طبقه بالای ساختمان حجره‌ها واقع شده. این ساختمان ساكت و آرام است و به هر یك كه سرك می‌كشی، طلبه‌ها در حال درس خواندن، استراحت یا اختلاط با یكدیگر هستند. در میان آنها جوانانی ساكن همین منطقه و طلبه‌هایی از شهرها و روستاهای دور و نزدیك كشور وجود دارد. فرش و پشتی‌هایی سنتی، كمدی پر از كتاب و چند گلدان سبز و سرحال تنها وسایلی است كه در این حجره‌ها به چشم می‌خورد. دانستن نام گیاهان داخل گلدان‌ها، برای طلبه‌ها چندان اهمیتی ندارد اما روش نگهداری از آنها را خوب می‌دانند. حجت‌الاسلام صادقی می‌گوید: «‌‌سال 1387 كه حوزه تأسیس شد و ما برای نخستین بار طلبه جذب كردیم، به هر طلبه یك گلدان هدیه كردیم و از آنها خواستیم آنها را به خوبی پرورش دهند. بعضی از این گلدان‌ها، همان گلدان‌های اهدایی ما هستند.»

روحانی كه به طلبه‌ها تكواندو آموزش می‌دهد
حجت‌الاسلام مجید سینایی، امام جماعت خوشرو و مهربان حرم امامزاده حسن(ع) را اهالی منطقه خوب می‌شناسند. او كه به لحن و گفتار پر شور و انرژی‌اش شهرت دارد و منبرش پاتوق بسیاری از جوانان محله است، رشته تكواندو را به طلبه‌های تنها حوزه علمیه منطقه آموزش می‌دهد. حاج آقا سینایی از كلاس سوم راهنمایی و پیش از شروع تحصیل دروس دینی، در كانون میثم تكواندو را آموزش دیده است. او می‌گوید: «‌‌دینداری فقط وعظ و خطابه نیست و یك عالم دینی باید در همه زمینه‌ها رشد كند. نمونه عملی چنین افراد متدینی، مولا علی(ع) است كه هم در دیانت و تقوا و هم در شجاعت و ورزیده بودن در برابر دشمن بی‌نظیر بودند.» او كه شاگردان جوانش در سمن نوای امید سبز را همراهی می‌كند، درباره فعالیت‌های این گروه مردم‌نهاد می‌گوید: «‌‌از ابتدای شكل‌گیری گروه، شروع به ارتباط‌گیری با دیگر مراكز مذهبی، فرهنگی منطقه كردیم تا از ظرفیت‌های موجود برای آموزش عمومی استفاده كنیم. مهم‌ترین نكته‌ای كه در این آموزش‌ها مورد توجه ما قرار گرفته، نشان دادن اهمیت حفظ محیط‌زیست بوده است. مثلاً همه مردم باید بدانند كه پاكیزه نگه داشتن كوچه و خیابان و نریختن ظروف نذری در معابر به اندازه پهن كردن سفره‌های احسان اجر و ثواب دارد.» تولیت حوزه علمیه حضرت ابوطالب(ع) معتقد است مسئولان باید به مقوله محیط‌زیست نگاه جدی‌تری داشته باشند. او می‌گوید: «‌‌به وجود آوردن فضای سبز در اطراف مراكز مذهبی، تأثیر زیادی در روحیه مخاطبان این مراكز دارد. من برای پاكسازی و تبدیل زمین متروكه جلو مسجد منیریه به فضای سبز، بارها به قسمت‌های مختلف شهرداری مراجعه كرده‌ام اما هنوز اقدام مناسبی انجام نشده و این زمین مانند زباله‌دانی رها شده است. در زمینه تفكیك زباله‌ها هم به موازات تشویق مردم به مشاركت در طرح، جداسازی زباله‌ها را در حوزه اجرا كردیم. ما در ازای مبلغی كه از غرفه بازیافت دریافت می‌كردیم، برای طلبه‌ها كتاب می‌خریدیم. اما مدتی است به جای وجه نقد، وسایل غیرضروری مانند لوازم شوینده به مراجعه‌كنندگان داده می‌شود كه روش مناسبی نیست.»حاج آقا سینایی انجام طرح‌های تحقیقاتی با همكاری فرهنگسرای بهاران، فرهنگسرای قرآن و بسیج ناحیه حبیب‌بن‌مظاهر را به‌عنوان فعالیت‌های پژوهشی حوزه نام می‌برد.

یك تفاوت مهم
حوزه علمیه حضرت ابوطالب(ع) یكی از 3 حوزه علمیه كوتاه مدت شهر تهران است و حوزه امام رضا(ع) در محله حكیمیه و حوزه دارالمبلغان در محله امین‌حضور واقع شده‌اند. به قول حاج آقا صادقی، دوره‌های روش تحقیق، روش سخنرانی، جامعه‌شناسی و روان‌شناسی تبلیغ، فرق و مذاهب و دیگر دروس فقهی و دینی كه طلاب این حوزه در دوره 5 ساله تحصیل‌شان می‌آموزند، همان دروسی است كه در 2 حوزه دیگر هم تدریس می‌شود. اما آنچه آموزش‌های این حوزه علمیه را از مراكز دینی مشابه، متمایز می‌كند كلاس خوشنویسی و تكواندو است! حاج آقا صادقی می‌گوید: «‌‌من و حاج آقا سینایی كه تولیت حوزه را برعهده دارد، در این رشته‌های هنری و ورزشی آموزش دیده‌ایم و به طلبه‌ها هم این مهارت‌ها را منتقل می‌كنیم.» او معتقد است كه توانایی‌های مختلف مبلغان دینی در مخاطبان جاذبه به وجود می‌آورد. با همراهی حاج آقا صادقی به ساختمان حجره‌های طلبه‌ها كه روبه‌روی دفتر حوزه قرار گرفته می‌رویم. او می‌گوید: «‌‌تعدادی از طلبه‌ها در اینجا حجره دارند و به‌صورت شبانه‌روزی زندگی می‌كنند. تعدادی هم به اصطلاح ما حوزه‌ای‌ها، روز خواب هستند و هر روز از ساعت 7 صبح تا 5 بعد از ظهر كه زمان برگزاری كلاس‌های درس و جلسات مباحثه است، در حوزه حضور دارند. طلبه‌ها تمام كارهای تمیزكردن و آشپزی و دیگر امور حجره‌های‌شان را خودشان و با همكاری یكدیگر انجام می‌دهند.»

• 35طلبه در حوزه علمیه حضرت ابوطالب(ع) درس می‌خوانند.
• 15طلبه عضو فعال سمن مردم‌نهاد نوای امید سبز هستند.